Van Thales tot Thomas van Aquino
- Thales, Anaximenes, Heraclitus : Turkije, eeuwige verandering, empirisch
(6e-5e eeuw v.Chr.)
- Parmenides, Zeno: Zuid-Italië, eeuwige stilstand, rationalistisch
(6e-5e eeuw v.Chr.)
- Protagoras: sofist, revolte tegen de 2 scholen; de mens is de maatstaf, relativisme en cynisme (5e eeuw v.Chr)
- Socrates (2e helft 5e eeuw v.Chr.): ethiek, 1e definitie filosofie, socratisch gesprek, maieutiek, daimon
- Plato (4e eeuw v.Chr.):
- Ideeënleer: dualisme, tripartiete ziel, allegorie van god
- Kennisleer: kennis is herinneren van ideeën, hoogste idee = het schoon-goede
- Deugdenlee
- Aristoteles (3e eeuw v.Chr.)
- De logica: syllogisme
- Categorieënleer: metafysica, god, wisselwerking tss stof en vorm
- Indeling van de filosofie: theoretische, praktische en poëtische vakken
- Mensvisie/antropologie: politiek dier, ratio
- Economie en ethiek: inbeddingsrelatie, de gulden middenweg, oikonomia ó chrematistiek
- Realisme
- Hellenisme en Rome
à de verrijkte Griekse multiculturele beschaving in Europa, Azië en Afrika sedert Alexander de Grote (de Griekse cultuur kwam in contact met de Babylonische wereld, de Perzische leer van zoroaster en het boeddhisme van Indië) In deze periode werd ook het Christendom verspreid, na 313 werd dit de officiële staatsgodsdienst
2 grote filosofische richtingen:
- Stoïcisme
- Zeno van Citium (3e-2e eeuw v.Chr): onder invloed van Socrates en cynisme, zet zich af tegen metafysica en ideeënleer; enkel ervaring en gezond verstand zijn van belang, leer over ontstaan en einde van de wereld -> daarom bescheidenheid tonen, het leven van de mens is goed als je in harmonie leeft met de natuur (god), 1e radicaal democratische leer, vrijheid wordt bereikt wnr je je passies leert beheersen
- Seneca (1e eeuw)
- Neo-platonisme
- Plotinus (3e eeuw): periode van oorlogen, wanorde, verval..,daarom teruggrijpen naar de schone en ideale wereld van Plato
Verwantschap tussen neoplatonisme en postevangelische christendom (prioriteit van ziel over lichaam, ‘schaamdelen’ als benaming voor genitaliën, enz..)
- Joden en Arabieren: de ongebroken traditie
The dark ages: de Joodse en Arabische cultuur speelden een grote rol in het overbruggen van bijna duizend jaar tussen Plotinus en Thomas van Aquino
Multiculturaliteit = basis van onze westerse rationaliteit
- De Joden:
- religieuze inbreng: het Jodendom heeft de grondslagen gelegd voor het christendom en de westerse filosofie
- ’70: Jodenverspreiding, de islam preekte een politiek van respect, tolerantie en bescherming voor de joodse minderheden à bloei van joodse cultuur in middeleeuwen
- Gabirol (11e eeuw)
- Maimonides (12e eeuw): aantonen dat men met het verstand de waarheden van de bijbel kon vinden
- De joden hebben ervoor gezorgd dat de Griekse traditie bewaard bleef en begonnen zich vragen te stellen over de verhouding godsdienst ó rationeel denken
- De Islam
- centra van hoogontwikkelde cultuur (vb Toledo in Spanje)
- architectuur, meetkunde, erotiek, literatuur, enz..
- de Arabische denkers zette de filosofische tradities voort (zoals stoïcisme, neoplatonisme, aristotelisme, …)
- Avicenna (10e-11e eeuw): filosoof en arts: encycolpedie ‘het boek van de genezing der ziel’(in orthodox islamitische kringen werd dit als ketterij beschouwd vanwege te kritisch)
- Averroës (12e eeuw): verwerkte de filosofie van Aristoteles, veel aandacht voor het kritische denken (veroordeeld tot ketter, maar tegen dan was zijn werk al ver verspreid)
- Thomas van Aquino en William van Ockham: onderscheiden en scheiden van
filosofie en theologie
- Thomas van Aquino (13e eeuw):
- Hoogtepunt van christelijke middeleeuwse filosofie
- De filosofie van Aristoteles werd verbonden met de christelijke leer
tot in de 19e eeuw was het neothomisme de officiële filosofie van alle katholieken
- Hij trachtte een duidelijk onderscheid te maken tussen geloven en weten:
Door de openbaring en de leer van de kerk leren we de waarheden kennen die we kunnen geloven. Met ons verstand kunnen we echter aantonen dat we nooit verder komen dan hun waarschijnlijkheid
- De ziel wordt geschapen bij de bevruchting (niet in de eeuwige wereld der ideeën, Plato) Hoe komt deze ziel aan kennis? Door zintuiglijke waarneming, wetenschappelijk observeren en daarover na te denken (niet door ons kennis te herinneren, Plato)
- het volstaat dus niet om de geopenbaarde waarheden als zomaar te aanvaarden (het transcendente), we moeten zelf ons verstand en zintuigen gebruiken (het immanente) om van onderuit tot deze waarheden te komen. Het transcendente en het immanente worden zo verzoend tot één waarheid.
-wereldbeeld: inzicht is essentieel om in harmonie te komen met het bestaande, door het denken moeten we trachten de natuurlijke orde te begrijpen, zowel in het leven van het individu als in het leven van de maatschappij
- tegen privé-eigendom (dient de gemeenschap niet) en rente (een functie die het geld niet toekomt)
- 5 godsbewijzen die teruggaan op het causaliteitsprincipe (er moet een eerste oorzaak van alles bestaan) verworpen door veel filosofen
- William van Ockham (14e eeuw)
- Behoorde tot de school van de franciscanen
- Door de paus veroordeeld, hij stief in ballingschap
- Radicale scheiding tussen filosofie en theologie (ó Thomas, die enkel een onderscheid maakte):
- stelling: ‘als je iets zonder hypothese kan verklaren, moet je dat ook doen’
Gods bestaan kan je niet bewijzen, dat moet je geloven.
Filosofie (logisch denken) heeft niets met theologie te maken.
- Vanaf 14e tot eind 15e eeuw
- verval scholastieke traditie
- de enen houden zich bezig met natuurwetenschappen (zien metafysica als onvruchtbaar zoals William van Ockham), de anderen verdiepen zich in de mystiek
