Sociale normen zoals de fairnessnorm doen ook de mogelijkheid op coöperatie vergroten door het feit dat ze een bepaald vertrouwen wekken tussen de actoren. 66 à 75% van de mensen hanteert spontaan zo’n norm.
Verschil: SOCIALE NORM MORELE NORM
- gesanctioneerd door externe druk/schaamte door het geweten/schuld
- relatief universaliseerbaar
- geen grote inzet veel intrinsieke waarde
Wederzijdse coöperatie is logisch als alle spelers moreel gemotiveerd zijn.
MAAR: als alle mensen heiligen waren, verdwenen ook de meeste ethische problemen op slag. Dit is dus een beetje te optimistisch.
* - UTILARISME: handelen is in nut groep of gemeenschap. Dit leidt vaak tot coöperatie maar vraagt soms hoge graad van zelfopoffering.
- ARISTOTELISCHE ETHIEK: opportunisme is geen verleiding als er nauwelijks tegenstelling is tussen ethische eisen en persoonlijk geluk.
- FAIRNESSETHIEK: stelt dat men een plicht tot samenwerken heeft als de meeste anderen ook meewerken. Rawls associeert fairness met redelijkheid. Redelijk is handelen dat men voor anderen kan verdedigen. Ze inspireert niet tot hoogste ethische vorm van ethiek maar is ook niet naïef.
=> DE 3 SAMEN: Opruimen na feestje
Utilitaristen beginnen niet want feestje kan nog voortgaan. Nut is nog niet duidelijk. Kantianen beginnen wel want ze zijn onvoorwaardelijke coöperatoren. Nu zullen utilitaristen ook meedoen. Hoe meer mensen helpen, hoe meer fairness begint te spelen. Men voelt zich verplicht mee te doen aan de actie. Als er teveel helpen => utilitaristen gaan stoppen. (geen nut meer)
* SYMPATHIE en BETROKKENHEID (van SEN) zijn ook twee zaken waardoor we tot een optimale oplossing kunnen komen bij collectieve-actieproblemen.
Bij sympathie kan je je soms nog afvragen of het puur voor de andere is of omdat je verwacht dat je de andere later ook nog eens zal nodig hebben.
Bij betrokkenheid bestaat dit helemaal niet. Je toont gewoon je betrokkenheid zonder dat dit verbonden is met utilitaristische gevolgen
Er is een type van situaties waarin de onzichtbare hand niet werkt:
nl. bij de samenwerking => wordt bedreigd door het vrijbuitersgedrag.
Het nastreven van het eigenbelang is hier nadelig voor het algemeen belang.
- Voorbeeld 1: opruimen met het gezin:
4 mogelijkheden: - Iedereen ruimt op, behalve ikzelf.
- Iedereen ruimt op, ikzelf inbegrepen
- Niemand ruimt op.
- Niemand ruimt op, behalve ikzelf.
Als iedereen rationeel en nutsmaximaliserend denkt, kiezen ze allemaal het eerste en ruimt er uiteindelijk niemand de tafel op.
- Voorbeeld 2: the Tragedy of the commons: Hongersnood in de Sahellanden komt er niet door droogte, maar door overbegrazing van de savanne.
=> Elke herder had er belang bij dat iedereen aantal stukken vee beperkt zou houden, maar tegelijk had hij er zelf belang bij zijn veestapel uit te breiden.
Ze hoopten dat anderen hetgene zouden doen wat zij liever niet deden, maar die dachten natuurlijk ook aan hun eigenbelang.
Gevolg: veel te veel vee en massale hongersnood!
Oplossing: men gaat gronden privatiseren, bezit privé maken (liberaal idee)
- Voorbeeld 3: we willen dat publieke diensten en SZ onderhouden worden, maar zouden toch liefst zo weinig mogelijk belastingen betalen.
- Voorbeeld 4: bankrun => uit eigenbelang haalt iedereen zijn geld weg bij de banken, hoewel het in algemeen belang net beter is het dan te laten staan.
* Dit soort denken en handelen wordt geformaliseerd in de SPELTHEORIE:
2 handelende personen hebben de keuze: coöperatie of niet-coöperatie?
Om te kunnen spreken van collectieve-actie dilemma: T>R>P>S en T+S/2>0
- Als speler 1 denkt dat speler 2 gaat coöpereren, kan hij beter niet coöpereren want dan heeft hij 5 i.p.v. 3.
-Als spelers 1 denkt dat speler 2 niet gaat coöpereren, kan hij wederom beter niet coöpereren want dan heeft hij 1 i.p.v. 0.
=> Niet-coöperatie is dominante strategie en komen in het Nash-evenwicht.
( Pareto-optimaal: ze kunnen situatie verbeteren door samen te werken)
=> Het wantrouwen is te groot dat andere hen zal uitbuiten als ze coöpereren
- Voorbeeld 5: ethische revolutie in jaren 1990 in Italië
Er was veralgemeende corruptie, waar iedereen wel voordeeltje uithaalde, maar maatschappelijk was het een ramp. (publieke diensten werkten slecht)
=> Men besefte dat die KT-voordeeltjes voor eigenbelang niet opwogen tegen maatschappelijk belang en dat kwadrant I beter was dan kwadrant IV.
* ARGUMENTATIE TEGEN PESSIMISTISCH DENKBEELD
Het gaat slechts onder zeer beperkende omstandigheden op:
- Spelsituatie, beloningsstructuur en rationaliteit van alle actoren is bekend.
- Geen overleg mogelijk, geen 3de speler of instantie die beloften afdwingbaar maakt.
- Beloningsstructuur blijft ongewijzigd + spel wordt maar 1 keer gespeeld.
18de eeuw: Mandeville stelt “laat ondeugden bloeien, er zal ongelijkheid ontstaan, maar uiteindelijk zal iedereen er beter van worden”
( Griekse filosofen: goed en deugdzaam handelen leidt tot goed leven)
Adam Smith herneemt die theorie op minder provocatieve wijze en stelt:
het nastreven van het eigenbelang leidt automatisch tot het algemene belang want een onzichtbare hand richt de mensen hun streven op algemeen belang.
private en maatschappelijke moraliteit worden gescheiden.
We hoeven niet het gemeenschappelijk goed te viseren om het te realiseren.
Vb. Naar de bakker gaan. Dit doen we om brood te kopen om te eten. Hierdoor geven we hem geld, die er weer dingen voor zichzelf mee kan doen.
Adam Smith zorgde voor een verandering in ons denken over economie. Er komt tijd dat al wat economische groei bevordert wordt geprezen. En als dit iedereen laat winnen… Wat is dan het probleem?
- De Sterrenhemel => kennis van Newton, universele
- De Zedenwet => categorische imperatief
