Cognitivisme

Het behaviorisme leverde een aantal problemen op. Er vond bijvoorbeeld ook leren plaats zonder beloning, en sommige dingen (bijvoorbeeld taal) waren te ingewikkeld om simpelweg met stimulus-respons te verklaren. Voor complex gedrag zoals taal, kan het organisme niet passief afwachten tot de omgeving prikkels aanbiedt, het zijn de centrale hersenprocessen die actief aan complex gedrag voorafgaan en het bepalen.

Tolman was de eerste die een dergelijke theorie presenteerde, die hij cognitive behaviorism noemde. Hij deed gedragsexperimenten met ratten in een doolhof. Hier leidde hij uit af dat de ratten een cognitive map (mental model) van de doolhof ontwikkelen.

In 1957 deed Skinner zijn best om taalgedrag in zijn theorie van operante conditionering te persen. Voor aanleren van taalgedrag wordt de bekrachtiging door de ouders geleverd door aan te wijzen, te benoemen en de woorden te herhalen.

Linguist Chomsky uitte veel kritiek op Skinner. De zinnetjes die een klein kind uit zijn omgeving hoort, zijn veel te gering om de snelle groei van taalvaardigheid te verklaren. Mensen hebben een aangeboren taalstructuur

In de eerste fase van de cognitieve psychologie, van 1960 tot 1985, dacht men dan cognitie in processen van informatieverwerking verloopt. Voor het begrijpen daarvan heb je mathematische modellen nodig, die te vergelijken zijn met wat er in computers gebeurt. Het functionalisme was hierbij het centrale uitgangspunt.

Deze theorie zorgde voor veel kritiek. De cognitieve psychologie had zich zo geconcentreerd op de informatieverwerking door een kil, intern mechanisme, dat er aan twee kanten verwaarlozing optradt:

• gedrag van mensen in de gewone wereld: hoe zat het met de culturele omgeving, met de leefwereld?
• Menselijk zenuwstelsel in evolutionair perspectief: geen aandacht voor de belangrijke rol van het lichaam in de waarneming. Ook de hersenen, de materiele dragers van cognitie waren verwaarloosd, en vooral ook de biologische voorwaarden zoals aanpassing en evolutie.

Hieruit ontstond de tweede fase van de cognitieve psychologie: het connectionisme: juist niet meer de computer maar de hersenen zelf moeten het model zijn van cognitie. Er werd gesproken over neurale netwerken: de overdracht van signalen tussen neuronen en hun verbindingen.