psychologie tussen verlichting en romantiek

Spinoza kwam met een oplossing voor Descartes’ lichaam-geest probleem. Volgens Spinoza zijn er niet twee substanties, maar is er maar één. Er bestaat maar één substantie die zich in verschillende bestaansvormen laat zien: wat mensen betreft in lichaam en geest. Deze substantie beweegt uit zichzelf en heeft geen God nodig die de wereld in beweging zet. Sterker nog, die ene substantie is God en de Natuur tegelijk; God en de wereld vallen samen. Hij zei dat God alles is, en dat alles in God is. Spinoza dacht dat God de wereld niet had geschapen om er buiten te staan. God is de wereld. Mensen hebben gewoon een plaats ergens in het midden van de God-Natuur, ze maken deel uit van die alomvallende activiteit.

Spinoza maakt geen scheiding tussen denken en emoties (zoals bij Descartes). Lichaam en geest vormen een eenheid en zijn “van nature” actief. Dus: emoties (en lichaam) worden onderdeel van psychologie.

Leibniz nam afstand van het materialisme. De wereld kon volgens hem niet bestaat uit dode, passieve atomen van matarie, daar is de wereld veel te rijk en te ingewikkeld voor. Daarom zijn de basiseenheden van de wereld geen atomen maar monaden: deze zijn niet materieel, maar geestelijk van aard. Alle monaden verschillen van elkaar; er is er niet één hetzelfde. Monaden krijgen geen informatie van buitenaf, alles komt volledig van binnenuit. In tegenstelling toch wat de empiristen beweerden, zei Leibniz dat het bewustzijn actief is.

Ook de vermogenspsychologie gaat ervan uit dat het bewustzijn actief is. Vermogens (willen, denken, voelen, geheugen etc) werden onderdeel van de psychologie. Het woord ‘vermogen’geeft aan dat er een eigen acitiviteit is.

Thomas Reid was aanhanger van de vermogenspsychologie.. Opvallend is dat Reids psychologie veel ruimer is dat de bewustzijnspsychologie, want zijn studie omvat instincten, gedrag en motivatie (motives to action).