Totalitarisme: theorie en praktijk (06-05-2013)

Totalitarisme verschilt volgens McKay van autoritarisme door doordringing van het dagelijks leven, doel om samenleving radicaal te veranderen en een radicale dictatuur. Hannah Arendt (1951) noemt het antimodern. Friedrich/Brzezinski (1956) hanteren criteria van staatsideologie en massamobilisatie, eenpartijstaat met dictator, centraal geleide economie, staatscontrole over massacommunicatie, geheime politie en terreur en het geweldsmonopolie van de staat. Bij die definitie is echter verandering onmogelijk te onderzoeken.

Beide zijn een eenpartijstaat, collectivistisch, met leidersprincipe, politisering van de privésfeer en concentratiekampen. Verschillen zijn: universalisme vs. nationalisme, geforceerde modernisering vs. (anti) modernisme en ideologisch dogmatisme vs. ideologisch opportunisme. De definitie van Friedrich/

Brzezinski is populair omdat die partij/dictator strikt scheidt als oorzaak van het kwaad van de grote bevolking. Bovendien: verschil tussen Oostblok en Westblok in de Koude Oorlog.

Daarnaast was zij nuttig bij de Duitse Vergangenheitsbewältigung na WO II. Vanaf 1965 komt daar de Sonderweg-theorie op: kleinere rol voor dictator, het liep al eerder mis. Vanaf 1985 kwam er normalisering en analytische vergelijking. Het revisionisme onderzoekt de staat (grens regime-bevolking, facties) en daarmee kun je dus hervormingen/veranderingen in de staat analyseren.

In de jaren ’80 is er de Historikerstreit tussen historici als Ernst Nolte (radicale normalisering, Sovjet- Unie als schuldige van nazi-Duitsland) en mensen als Habermas (geen relativering, nationale schuld). De post-totalitaire vergelijking is interessant: analytische vergelijking van fascisme en communisme in allerlei nieuw onderzoek; waarom werden mensen aangetrokken tot die regimes?, twijfel aan homogeniteit. Hannah Arendts begrip (antimodern op basis van moreel oordeel) valt niet in de smaak bij latere historici. Bij totalitarisme heeft de wetenschapper te maken met taboes, moraliteit en omstreden historische concepten. Totalitarisme is geen productief concept om te onderzoeken want het roept geen interessant onderzoek op.