Verschuivende zwaartepunten

vormde hoogtepunt in politieke, economische en culturele ontwikkeling van zowel het Byzantijnse rijk als diverse moslimrijken

- intensivering van contacten => Westen groeikansen aangeboden

- handel met andere culturen => Italianen ontleenden nieuwe producten en geavanceerde handelsmethodes

expansieve westerlingen vertoonden grotere dynamiek, inzet en openheid voor innovaties, waardoor ze op den duur hun sterkere concurrenten konden overtroeven.