Reflectie op de vijf modellen: twee inleidende opmerkingen
We willen de 5 boven genoemde modellen beoordelen op hun betekenis voor de toekomst en niet met het oog op hun betekenis voor het verleden. Daarnaast stellen we de vraag hoe en in welke mate de toekomst zal verschillen van het verleden. Wat zal het verschil zijn tussen de Nederlandse samenleving anno 2009 en anno 2059?
De Nederlandse samenleving zal vergaand pluriform zijn. Door de demografische veranderingen in de Europese samenleving, door globalisering en migratie zullen veel meer godsdiensten en culturen vertegenwoordigd zijn op Europese bodem dan van oudsher het geval was. Het is goed mogelijk dat de samenleving anno 2059 geen samenleving meer zal zijn waarin het christendom de belangrijkste godsdienst zal zijn. Dit kan men ook mutatis mutandis voorhouden aan de seculieren: “hou er rekening mee dat de samenleving van 2059 wel eens een samenleving zou kunnen zijn waarin atheisten, agnosten, godsdienstig onverschilligen en andere seculiere posities een minderheid vormen, hou er rekening mee dat de secularisatie wel eens op de terugtocht kan
zijn”.Multiculturalisten en aanhangers van de staatskerk brengen dit punt naar voren tegen New Atheism: Er is geen lineaire beweging toe naar secularisatie. Religie komt terug. God heeft revanche genomen. Dit wordt politiek gezien als het confessionele geluid. Dit wordt vaak ingebracht tegenover vermeende of zelfverklaarde atheïsten en aanhangers van de laicite. In die zin kan men de hedendaagse populariteit van individueel atheisme en de laïcité zien als reactie op de ontsecularisering van de samenleving.
