Samenvattend (letterlijk uit boek)
Na een analyse van de verschillende onderdelen daarvan blijkt het cultuurrelativisme heel wat minder sterk te staan dan aanvankelijk het geval leek.
Het is principieel verkeerd, voor zover het zich laat inspireren door een opvatting over moraal die ‘kritische moraal’ geheel buiten beschouwing laat. Het is op pragmatisch gronden verwerpelijk, voor zover het tot onaanvaardbare consequenties zou leiden.
Het is innerlijk tegenstrijdig in de zin dat ook diegenen die het als theoretisch perspectief belijden terug moeten vallen op universalistische noties om praktijken af te keuren men onjuist acht. Als we ons tenminste niet volledig willen laten verlammen in onze morele oordeelskracht moeten we het cultuurrelativisme verwerpen.
Betekent dit dat de vraag die in de titel van dit hoofdstuk is gesteld – ‘mogen wij andere culturen beoordelen met onze normen?’ – bevestigend moet worden beantwoord? Dat hangt ervan af hoe men de vraag opvat. Als men daarmee bedoelt dat wij niet met onze hoogst particuliere folklore een ander land of een andere cultuur de maat mogen nemen dan is het duidelijk dat zoiets geen pas geeft. De suggestie die in de vraag besloten ligt, is echter dat elke beoordeling door ons ook een beoordeling is met maatstaven die aan onze cultuur zijn ontleent. Zoals we hebben gezien is dat een misvatting. Cultuur beïnvloedt onze gedachten en wie we zijn, maar we zijn niet opgesloten in onze cultuur. Wij hebben, als mensen, de mogelijkheid ons op een universeel plan te plaatsen – hoe moeilijk dat ook is. Wij kunnen normen ontwikkelen waarmee wij niet alleen anderen, maar ook onszelf de maat nemen die cultuuroverschrijdend van aard zijn. Dat is een kleine kern, zeker, maar zij bestaat.
Het uitroepen van een fatwa over een schrijver die andere opvattingen ventileert dan de jouwe, is in strijd met normen van betamelijkheid de gevoeligheden van de westerse cultuur overschrijden. Het afwijzen van clitoridectonomie als een inbreuk op de waardigheid van een vrouw kan men niet alleen folkloristische overtuigend van westerse samenlevingen noemen die principieel op gelijke voet staat als de bekritiseerde praktijk in Somalië. Het is dus ook een misvatting te denken dat alle culturen gelijkwaardig zijn. Mensen zijn gelijkwaardig en daarom kan een cultuur waarin dat uitgangspunt wordt geloochend nooit gelijkwaardig zijn aan een cultuur waarin dat uitgangspunt wordt gerespecteerd.
