Loon, pacht, huur, rente en winst vormen samen het primaire inkomen. Het primaire inkomen is het inkomen dat ontstaat door het beschikbaar stellen van productiefactoren.

De ZVW heeft kenmerken van een volksverzekering, omdat hij voor iedere ingezetene van Nederland geldt en van een particuliere verzekering, omdat iedereen verplicht maar naar eigen keuze een verzekering voor een basispakket moet afsluiten. De premie van het basispakket heet de nominale premie. Daarnaast betaalt de verzekerde een inkomensafhankelijke bijdrage, die wordt vergoed door de werkgever. Een deel van de zorgkosten is voor eigen risico.

De basisverzekering vergoedt de kosten voor huisarts, medicijnen en specialistische hulp.

Verzekeringsmaatschappijen hebben een acceptatieplicht. Zij mogen niemand uitsluiten (geen risicoselectie). Mensen met een laag inkomen krijgen van de overheid een zorgtoeslag als bijdrage in de premie. De zorgtoeslag is maximaal € 57 per maand en wordt betaald uit de belastingen. Naast de basisverzekering kunnen mensen een aanvullende verzekering afsluiten (tandarts). De aanvullende verzekeringen zijn particuliere verzekeringen en ze zijn vrijwillig.