Volksverhuizingen: 3 types bewegingen

- Grootscheepse aanvallen van barbaarse confederaties in het Romeinse Rijk

- Geleidelijke, als dan niet door Romeinse gezagsdragers gesanctioneerd infiltratie van grensgebieden binnen het Rijk door barbaarse boeren – kolonisten

- Tussenin: allerlei mengvormen

- gemene deler

= formatie van barbaarse huurlingenlegers die werden ingeschakeld bij de grensverdediging of bestrijding van binnenlandse vijanden

Pull – factoren

Hebben te maken met sociaal – economische en politieke omstandigheden aan de barbaarse zijde van de noordelijke rijksgrens (limes)

Barbarisering van het leger

= gebruik maken van barbaarse hulptroepen, bestaande uit volkeren die men overwonnen had (auxilia) voor militaire operaties

=> versneld door vorming van ‘foederati’

=> na auxilia ook barbarisering van het huurlingenleger en de legertop

vb. Odovakar

De feitelijke macht lag na de dood van keizer Theodosius in handen van deze barbaarse commandant. Hij zette in 476 in een paleisrevolutie de laatste keizer van het Westen af en liet zich vervolgens uitroepen tot ‘koning van de barbaren’ (rex gentium) in Italië

Foederati

3^de eeuw: Romeinen gingen over op een ‘strategisch hoofdconcept’:

- NIET: verdedigen van de grenzen van het Rijk met behulp van complete legioenen

- MAAR : grenzen verdedigen dmv lichtbewapende grenstroepen en mobiele interventielegers op grote afstand van elkaar gestationeerd

- Voordeel

sterk verbeterde benutting van de actieradius van Romeinse hoofdmachtlegers

- Nadeel

grens kon gemakkelijk worden gepenetreerd

è opvangen door bufferzones van groepen barbaren die in ruil voor gebiedsuitbreiding binnen de limes deze streken verdedigden = foederati (enk: foedus = verdrag)

- ‘foedus’ betekende later gewoon ‘huurcontract’: had niet noodzakelijk nog betrekking op grensverdediging

Tegenstanden

- Antipathie tegen barbaren was in het Oosten groter dan in het Westen

- Senaat: tegen de toenemende barbarisering van de legioenen en het foederati – beleid werd heftig oppositie gevoerd

Probleem

Eens het foederati – beleid was ingevoerd, was het maar moeilijk in toom te houden. Er zat vaak weinig anders op dan de ene troep barbaarse huurlingen met behulp van een andere te bestrijden…

Push – factoren

Hebben vooral te maken met ontwikkelingen binnen de Romeinse militaire organisatie (motivaties om weg te trekken)

Romeinse rijkdommen

Groeiende instroom van barbaren > enorme verschil in economische potentie en daardoor ook in rijkdom en welvaart tussen het Romeinse rijk en de barbaarse wereld

Gevolgen:

- Verscherping sociale tegenstellingen

- Vorming militaire aristocratieën met privé – legertjes

- Gewelddadige concurrentie

Verdeel – en – heers

Romeinen maakten handig gebruik van deze gevolgen: verdeel – en – heers – diplomatie en sluiten van snel wisselende bondgenootschappen

Gevolg

politiek onrust stijgt  uit zich in:

- Geregelde hergroepering van barbaarse confederaties

- Verhoogde migratie

- Gewelddadige invallen

Stammen

= kleine gemeenschappen van hooguit enige duizenden personen die al wel gesegmenteerd zijn (bijvoorbeeld bestaan uit verschillende nederzettingen), maar waarbinnen de economische basis voor elite – dominantie nog ontbreekt

-meeste groepen uit tijd van de volksverhuizingen beantwoorden NIET aan deze definitie

Volkeren

= etnische groep of natie; het verschil zit hem in de graad van politieke organisatie

Etnische groep

= duurzame gemeenschap die zich los van enig staatkundig verband duidelijk onderscheidt door een eigen cultuur  leden zijn zich van hun etnische identiteit bewust

>>> bewustzijn uit zich in:

- een eigen naam (ethnoniem)

- besef van een gemeenschappelijke herkomst

- besef van gedeeld verleden en te delen lotsbestemming

Natie

= etnische groep die een politieke invulling heeft gegeven aan zijn identiteit

OF

= staatkundig verband dat zich bewust voordoet als een etnische groep

Etnische groepen in het verleden

- zijn slechts grijpbaar voor archeologen, historici en taalkundigen

- meeste schriftelijke informatie over barbaren = afkomstig van Romeinse of Griekse auteurs

++ etnische kenmerken zijn grotendeels toegeschreven

++ missen kijk ‘van binnenuit’

- bijzondere omstandigheden kunnen dynamiek van etnische groepen sterk vergroten: etnische groepen (of delen daarvan) sloten zich aaneen tot grote multi – etnische verbanden

- Etnogenese: * volkeren vermengen zich en er komen nieuwe volkeren uit voort

* idee van ‘raszuivere’ volkeren laten varen