1. Religie heeft in deze grootscheepse strijd voor de katholieke kerk een mobiliserende rol kunnen spelen
2. Toch was ze niet doorslaggevend, want daarvoor ontbrak het zowel aan islamitische als aan christelijke en zelfs katholieke zijde te duidelijk aan solidariteit
3. concrete resultaat van deze episode:

* definitieve aftakeling van het Byzantijnse rijk enerzijds

* westers systeem van autonome machtssferen voor religie, staatsmacht en markteconomie, inclusief zijn twee vormen van kolonisatie (plantages en handelsposten) dat werelddominant werd.

heeft nieuwe impulsen gegeven aan kolonisatiebewegingen naar de continentale periferieën van Europa zelf.

- De Duitse (of Teutoonse) orde richtte zich vanaf 1211 primair op de verdediging van het christendom in de Oost-Europese grensgebieden.

- Vanaf 1230 kondigden Duitse bisschoppen de permanente kruistocht af tegen de Baltische en Slavische volkeren. De orde kreeg aanzienlijke politieke, juridische en materiële rechten om in het dunbevolkte Midden- en Oost-Europa het christendom gewapenderhand te verspreiden en de schaarse inheemse bevolking van land en vrijheid te beroven.

- Deze werd als horige aan het werk gezet op de grote landerijen waar massaal rogge werd verbouwd. Deze zou vanaf eind 14^e eeuw het West-Europese voedseltekort helpen ondervangen.

- Duizenden dorpen werden vanuit het Westen gesticht door groepen migranten die vaak hun eigen rechtssysteem konden laten erkennen.